Uszkodzenie splotu ramiennego, zwane też okołoporodowym, zauważono w roku 1779 jako zjawisko przemijającego osłabienia ramienia u noworodków.
Od tamtego czasu nasza wiedza na temat tego zjawiska, szczególnie zagrożeń i przyczyn, znacząco się powiększyła.
Wciąż jednak uszkodzenie splotu ramiennego pozostaje jednym z najczęstszych rodzajów urazów okołoporodowych.
Co roku w Stanach Zjednoczonych odnotowuje się tysiące przypadków, w Polsce kilkaset.

Przyczyny uszkodzenia splotu ramiennego

Splot ramienny to grupa włókien nerwowych, które biegną od kręgosłupa, wzdłuż szyi,  do ramion. Uszkodzenie splotu ramiennego może nastąpić u noworodka na dowolnej wysokości. Od miejsca uszkodzenia oraz sposobu w jaki do niego doszło zależy stopień ciężkości objawów. Najczęstszą przyczyną uszkodzenia splotu u noworodków jest nadmierne rozciągnięcie tego obszaru i przyłożenie do niego zbyt dużej siły podczas porodu. W większości przypadków jest to związane z trudnym porodem, podczas którego konieczne było zastosowanie wspomagania w postaci kleszczy (poród kleszczowy) lub próżnociągu. Inne przyczyny to:

  • Położenie miednicowe płodu
  • Duży rozmiar i waga noworodka (makrosomia)
  • Zaklinowanie barku płodu w miednicy (dystocja barkowa)
  • Cukrzyca ciążowa
  • Niedorozwój mięśni szyi
  • Otyłość matki

Nawet jeśli poród nie jest wspomagany mogą wystąpić uszkodzenia splotu ramiennego jeśli lekarz wywrze zbyt duży nacisk na dziecko podczas porodu klasycznego. Przykładowo, może wystąpić dystocja barkowa, czyli sytuacja kiedy główka dziecka wyszła już na zewnątrz ale jego bark jest wciąż zaklinowany w miednicy matki. W celu zakończenia porodu zanim nastąpi uduszenie noworodka lub inne niebezpieczne powikłanie, lekarz może próbować pociągnąć ramię dziecka z nadmierną siłą. Może to doprowadzić do rozciągnięcia, naderwania lub zerwania włókien nerwowych splotu ramiennego.

W niektórych przypadkach uszkodzenie splotu może być spowodowane skurczami porodowymi matki. Jeśli poród się przedłuża i dziecko utknie w kanale rodnym, skurcze matki mogą nadwyrężyć barki noworodka, głowę lub górną część ramion. Prowadzić to może do siniaków, naderwań i w rzadkich przypadkach do złamań.

Rodzaje uszkodzenia splotu ramiennego

 Neurapraxia

Jest to najczęstsza i najlżejsza forma uszkodzenia splotu ramiennego. Polega ona na niewielkim nadciągnięciu lub naderwaniu włókien nerwowych. Ta forma uszkodzenia z reguły podlega samoregeneracji w przeciągu kilku miesięcy od urodzenia. Uszkodzenie typu neurapraxia dotyczą struktur ochraniających i okalających nerw, jednak sam nerw pozostaje najczęściej nienaruszony. Mimo tego jest to uraz bolesny i utrudniający życie aż do czasu ustąpienia objawów. Neurapraxia objawia się:

  • Osłabieniem mięśni w okolicy dotkniętej urazem
  • Pieczeniem, mrowieniem, drętwieniem w okolicy uszkodzenia
  • Dużą nadwrażliwością dotykową
  • Zaburzeniami czucia

Niedowład Erba, porażenie Erba-Duchenne’a (zerwanie)

Pojęcie porażenia Erba jest często stosowane wymiennie z porażeniem okołoporodowym splotu ramiennego. Występuje ono gdy uszkodzeniu ulegają nerwy splotu ramiennego znajdujące się w górnej części ramienia. Uszkodzenie polega na całkowitym zerwaniu włókien nerwowych. Stopień ciężkości uszkodzenia zależny jest od sposobu w jaki do niego doszło. Niektóre z zagrożeń związanych z porażeniem Erba to:

  • Pełny lub częściowy niedowład ramienia dotkniętego urazem
  • Utrata funkcji czuciowych i/lub motorycznych w ramieniu po stronie uszkodzenia
  • Zmniejszona siła uścisku dłoni oraz zdrętwienie ramienia
  • Ramie po stronie uszkodzenia może być przesunięte ku przodowi lub zwisać bezwiednie

Zależnie od stopnia ciężkości, porażenie Erba można leczyć za pomocą:

  • środków farmakologicznych
  • zabiegów chirurgicznych
  • fizjoterapii
  • regularnych masaży

Niedowład Klumpkego

Niedowład Klumpkego jest uszkodzeniem splotu ramiennego, które dotyka dolne odcinki włókien nerwowych, skutkując odrętwieniem i utratą czucia w ramieniu. Przybiera ono także szponiasty wygląd. Niedowład Klumpkego dotyka ręki, nadgarstka oraz ramienia. Jego przyczyną jest z reguły dystocja barkowa. Zjawisko to występuje kiedy główka dziecka wyszła już na zewnątrz ale jego bark jest wciąż zaklinowany w miednicy matki.

W niektórych przypadkach niedowład Klumpkego ulegnie samowyleczeniu bez konieczności stosowania jakiegokolwiek leczenia. W ciężkich przypadkach, takich jak częściowy lub pełny paraliż, leczenie farmakologiczne oraz chirurgiczne może być niezbędne.

Nerwiak

Nerwiaki występują kiedy tkanka bliznowata rośnie wokoło miejsca uszkodzenia, powodując nadmierny nacisk na uszkodzony nerw. Zaburza to przewodnictwo nerwowe i sygnały nie docierają do mięśni. Nerwiak może samoistnie ustąpić jeśli jest niewielkich rozmiarów. Jeśli jest zbyt duży, konieczna może być operacja w celu jego usunięcia.

Objawy uszkodzenia splotu ramiennego

Objawy uszkodzenia splotu ramiennego są z reguły widoczne od razu po porodzie. Wśród widocznych objawów wymienić można:

  • Brak odruchu Moro
  • Ograniczony ruch lub całkowity niedowład jednej strony
  • Ręka szponowata
  • Nienormalne skurcze mięśni, które mogą trwać mimo wdrożonego leczenia

Diagnoza

W celu postawienia diagnozy w przypadku uszkodzenia splotu ramiennego lekarz może wykonać kilka badań. Na przykład ocena motoryczna pozwala ocenić w pięciostopniowej skali jak działają mięśnie. Na tej podstawie wnioskuje się, które mięśnie noworodka funkcjonują sprawnie, a które nie.

Badanie odruchu Moro pozwala ocenić obecność odpowiednich reakcji. Często przeprowadza się badanie fizykalne oraz RTG by ocenić czy nie doszło do uszkodzenia obojczyka.

Możliwości leczenia uszkodzeń sploty ramiennego

Leczenie będzie zależało od stopnia ciężkości uszkodzenia oraz jego rodzaju. Niektóre dzieci wyleczą się same z pomocą fizjoterapii, a niektóre będą wymagały leczenia farmakologicznego i/lub chirurgicznego.

Zabieg operacyjny w przypadku uszkodzenia splotu ramiennego polegać może na przeszczepie nerwów. W tej procedurze chirurg pobiera zdrowy w pełni funkcjonalny nerw z mięśnia mniej używanego i przeszczepia go w miejsce uszkodzonego nerwu. Mimo że zabieg ten może nie wyleczyć w pełni uszkodzenia splotu ramiennego. Badania wykazały, że noworodki u których przeprowadzono taki przeszczep często powracały do zdrowia i były w stanie używać uszkodzonego obszaru.

Warto podkreślić w tym miejscu, że przeszczep nerwu można wykonać nie później niż 3 miesiące od wystąpienia urazu. Ponieważ większość dzieci z uszkodzeniem splotu ramiennego leczy się samoistnie w ciągu pierwszych trzech miesięcy życia, lekarze najczęściej czekają z podjęciem decyzji o leczeniu, aby sprawdzić czy następuje samoistna poprawa. Podczas tego okresu wskazane jest codzienne masowanie uszkodzonego obszaru oraz fizjoterapia.

Celem fizjoterapii jest pomoc noworodkom w rozwinięciu mięśni w okolicach uszkodzonego obszaru by móc w przyszłości w pełni używać ramienia, ręki i/lub nadgarstka. Masowanie, ćwiczenia ukierunkowane na zakres ruchów, rozciąganie oraz inne ćwiczenia wchodzą w skład typowych zajęć z fizjoterapii. Fizjoterapię można stosować bez leczenia chirurgicznego, jednak po zabiegu operacyjnym jest ona absolutnie niezbędna.

Leki stosowane w leczeniu uszkodzeń splotu ramiennego to głównie środki przeciwbólowe oraz rozluźniające mięśnie, w przypadku występowania bolesnych przykurczy.

Prognoza oraz perspektywa leczenia uszkodzeń splotu ramiennego

Większość noworodków wraca do pełni zdrowia po uszkodzeniu splotu ramiennego. Prognoza dla tych, których stan nie poprawi się ciągu 3 do 6 miesięcy od urazu jest trudna do przewidzenia. Badania wskazują, że wiele osób po operacji odnotowuje znaczącą poprawę, jednak nie ma jednoznacznych badań określających ich szanse na powrót do zdrowia.

Dodatkowo, czym cięższy uraz tym mniejsza szansa na pełny powrót do zdrowia. Według Nowojorskiego Uniwersytetu Medycznego, odsetek pacjentów z ciężkim uszkodzeniem splotu ramiennego, którzy w pełni wracają do zdrowia po operacji to około 50%. W przypadku średnich i lekkich uszkodzeń – wymagających jednak operacji – ten odsetek wynosi nawet 90%.