Suplementacja w ciąży: Klucz do zdrowia mamy i dziecka
Zastanawiasz się, jakie suplementy diety są niezbędne podczas ciąży? W naszym artykule znajdziesz praktyczne porady i najnowsze zalecenia dotyczące suplementacji w ciąży, które pomogą zadbać o zdrowie Twoje i Twojego dziecka. Dowiedz się, dlaczego kwas foliowy, żelazo, i witamina D odgrywają tak ważną rolę w tym wyjątkowym okresie.

Autorka: Anna Szmulkowska Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, magister dietetyki. Pasjonatka zdrowego odżywiania i gotowania.

Odpowiednio dopasowana i zbilansowana dieta powinna dostarczyć kobiecie ciężarnej wszystkich wymaganych składników pokarmowych. Natomiast z uwagi na znacznie zwiększone zapotrzebowanie na niektóre substancje odżywcze jak np. jod i foliany, oraz występujące w ciąży dolegliwości, do których należą m.in. wymioty i nudności, odpowiednie dostarczenie wszystkich składników odżywczych drogą naturalną może być bardzo trudne. Z tych powodów, suplementacja w czasie ciąży może okazać się konieczna (1). Podstawowymi składnikami odżywczymi, których suplementację w trakcie ciąży w określonych przypadkach uznaje się za zasadną i/lub można ją polecić zdrowym kobietom, są: foliany, jod, witamina D, kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz żelazo (2).

Foliany

Foliany (witamina B9) są niezbędne do prawidłowego rozwoju we wczesnym okresie życia. Zapobiegają wystąpieniu wad wrodzonych płodu, a w szczególności wad cewy nerwowej (np. rozszczep kręgosłupa). Witamina ta może również zmniejszać ryzyko wystąpienia powikłań w czasie ciąży, jak np. stan przedrzucawkowy, czy zbyt mała masa płodu w stosunku do wieku ciążowego (3,4).

Obraz Marjon Besteman z Pixabay

Zaleca się, aby suplementacja folianami rozpoczynała się już przed poczęciem (12 tygodni przed planowaną koncepcją) i trwała przez cały okres ciąży i karmienia piersią. Towarzystwa naukowe zalecają, aby foliany suplementowała każda kobieta zdolna do zajścia w ciąże, gdyż nawet do 60% ciąż jest nieplanowanych (5). Istotna jest również forma występowania tej witaminy w preparacie. Zaleca się, aby przyjmować suplementy zawierające aktywną, naturalną formę folianu- 5-MTHF (5-metylotetrahydrofolian), bądź posiadające zarówno aktywną jak i syntetyczną (kwas foliowy) postać tego składnika, w zależności od ryzyka wystąpienia wad płodu (6). Szczegóły przedstawiono w tabeli 1.

Należy mieć na uwadze, że nadmierna suplementacja kwasu foliowego, również może mieć negatywny wpływ na płód i m.in. zwiększać ryzyko urodzenia dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Stąd w suplementacji preferowane są aktywne formy tej witaminy (6,7).

Ponadto u kobiet posiadających wskaźnik masy ciała BMI >30 kg/m2 (otyłość), po oznaczeniu poziomu folianów poniżej 28 nmol/l, rekomenduje się suplementację 5 mg folianów na dobę razem z 1000 mg mio-inozytolu, maksymalnie do 12 tygodnia ciąży (6). Szczegółowe informacje na temat suplementacji folianów można znaleźć na stronie Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników: https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie

Obraz Bruno z Pixabay

Jod

Pierwiastek ten jest kluczowy dla właściwej produkcji hormonów tarczycy, które są niezbędne do psychicznego i somatycznego rozwoju płodu. Zapotrzebowanie na jod znacząco wzrasta w okresie ciąży, przez co zwłaszcza kobiety ciężarne są narażone na zaburzenia wynikające z niedoboru tego składnika. Niedobór jodu dotyka około 50% populacji, w tym kobiet w ciąży, a także jest głównym powodem występowania zaburzeń neurorozwojowych na świecie (1, 8,9).

Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami zaleca się suplementację jodu w ilości 150-200 µg na dobę u ciężarnych nie posiadających chorób tarczycy. Natomiast kobiety, które mają choroby tarczycy, powinny przyjmować jod w ilości zależnej od poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych i hormonów tarczycy, po konsultacji z lekarzem (2).

Należy pamiętać, że również nadmiar jodu może być szkodliwy i może skutkować np. zaburzonym rozwojem psychomotorycznym potomka oraz nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy (1).

Witamina D

Witamina D odpowiada za właściwe kostnienie szkieletu płodu i przyczynia się do utrzymania homeostazy wapnia. Poziom witaminy D u ciężarnej zwłaszcza we wczesnej ciąży, wpływa na rozwój płodu, przebieg ciąży i porodu, a tym samym na zdrowie matki, jak i dziecka (1,10,11).

Zgodnie z rekomendacjami dawka suplementowanej witaminy D powinna być dostosowana do jej poziomu w surowicy krwi. Kobiety, które nie mają obciążeń wskazujących na niedobór omawianej witaminy oraz posiadają masę ciała w granicach normy (wskaźnik masy ciała BMI od 18,5 do 24,9 kg/m2), powinny suplementować witaminę D w dawce 1500-2000 IU/dobę. Ciężarne posiadające BMI powyżej 30 kg/m2 , powinny rozważyć przyjmowanie wyższej dawki- 4000 IU/dobę (2).

Kwas dokozaheksaenowy (DHA)

DHA jest wielonienasyconym kwasem tłuszczowym z grupy omega-3. Kwas ten odgrywa istotną rolę w rozwoju układu nerwowego i budowy siatkówki oka płodu. Odpowiednie spożycie tego składnika zapewnia właściwy rozwój psychomotoryczny dziecka oraz może zapobiegać wystąpieniu depresji u matki. Ponadto właściwa podaż tego składnika może wykazywać działanie ochronne przed porodem przedwczesnym (7).

Zgodnie z zaleceniami, każda kobieta ciężarna powinna przyjmować minimum 200 mg DHA na dobę w postaci suplementu. Gdy spożycie ryb, które są głównym źródłem tego składnika w diecie, w okresie przedkoncepcyjnym i podczas ciąży jest niskie (mniej niż dwie ryby tygodniowo, w tym jedna morska ryba tłusta), należy rozważyć przyjmowanie wyższej dawki. W sytuacji gdy ciężarna jest zagrożona porodem przedwczesnym, zaleca się przyjmowanie 1000 mg DHA dziennie (2).

Żelazo

Żelazo jest istotnym składnikiem mineralnym, który ma wpływ na wzrost i rozwój płodu. Jego odpowiednie spożycie zmniejsza ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza, przedwczesnego porodu oraz urodzenia dziecka o niskiej masie ciała. W czasie ciąży dochodzi do znacznie zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik, które nie zawsze da się pokryć wraz z dietą (11,12).

Mimo występowania niekorzystnych skutków niedoboru żelaza u ciężarnej i płodu, jak np. przedwczesny poród oraz infekcje, nie zaleca się suplementacji tego składnika u wszystkich ciężarnych. Jest to spowodowane szkodliwością nadmiaru omawianego pierwiastka w organizmie, który może m.in. zwiększać ryzyko cukrzycy ciążowej oraz insulinooporności u ciężarnej. W związku z tym, suplementację żelaza zaleca się jedynie w przypadku występowania jego niedoboru (2, 13).

Suplementacja żelazem powinna być poprzedzona diagnozą. Aby ocenić stężenie tego mikropierwiastka, w czasie ciąży zaleca się badanie morfologii krwi i stężenia ferrytyny oraz ich kontrolę w trakcie pierwszej konsultacji położniczej, a w późniejszym czasie rekomenduje się wykonania badań morfologii między 15. a 20., 27. a 32., 33. a 37. oraz 38. a 39. tygodniem ciąży. W przypadku stwierdzenia niedoboru żelaza lub niedokrwistości z niedoboru żelaza (stężenie hemoglobiny <11 g/dl), właściwą dawkę przyjmowanego żelaza ustala lekarz prowadzący (13,7).

Poziom ferrytyny we krwi odzwierciedla ilość zmagazynowanego żelaza w organizmie. Stwierdza się, że u kobiet posiadających ferrytynę w granicach 60-70 µg/l, ilość zgromadzonego składnika mineralnego będzie prawdopodobnie wystarczająca na cały okres ciąży i suplementacja nie będzie konieczna. Natomiast u kobiet z poziomem ferrytyny mniejszym niż 60 µg/l, bez niedokrwistości, zaleca się suplementowanie żelaza w dawkach do 30 mg/dobę, po 16 tygodniu ciąży (13,7).

Podsumowanie

Do składników odżywczych, które powinna suplementować każda kobieta ciężarna należą: foliany, jod, witamina D oraz DHA. Suplementacja innych składników nie jest zalecana dla zdrowych ciężarnych, jeżeli nie ma obecnych w tym kierunku wskazań np. niedoborów (2). W związku z tym, że to dieta powinna być głównym źródłem składników odżywczych, nie zaleca się rutynowego stosowania preparatów multiwitaminowych wśród wszystkich kobiet ciężarnych. Niesie to za sobą ryzyko przedawkowania niektórych substancji (zwłaszcza witaminy A, cynku, żelaza, fluoru, miedzi i wapnia) oraz interakcji ze stale zażywanymi lekami (14).

Każda suplementacja powinna być poprzedzona konsultacją lekarską oraz badaniami laboratoryjnymi, aby upewnić się, że przyjmowane będą właściwe rodzaje i dawki suplementów (12).

Bibliografia:
1. Szostak-Węgierek (red.). Żywienie w czasie ciąży i karmienia piersią. PZWL Wydawnictwo Lekarskie. 2021.
2. Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs T, Pawlosek A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekol Pol. 2020;91(10):644–53.
3. Caffrey A, McNulty H, Rollins M, Prasad G, Gaur P, Talcott JB, i in. Effects of maternal folic acid supplementation during the second and third trimesters of pregnancy on neurocognitive development in the child: an 11-year follow-up from a randomised controlled trial. BMC Med. 2021;19(1):73.
4. Saccone G, Berghella V. Folic acid supplementation in pregnancy to prevent preterm birth: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. 52 European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology. 2016;199:76–81.
5. https://mamaginekolog.pl/ciaza-i-porod/ciaza-podstawy/suplementy-w-ciazy-co-powinna-przyjmowac-kobieta-ciezarna/
6. Seremak-Mrozikiewicz A, Bomba-Opoń D, Drews K, i in. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu. 2024.
7. https://ncez.pzh.gov.pl/ciaza-i-macierzynstwo/czy-suplementacja-w-okresie-ciazy-jest-konieczna-wnioski-z-najnowszych-rekomendacji-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-ptgip/
8. Chittimoju SB, Pearce EN. Iodine Deficiency and Supplementation in Pregnancy. Clinical Obstetrics & Gynecology. 2019;62(2):330–8.
9. Rodriguez-Diaz E, Pearce EN. Iodine status and supplementation before, during, and after pregnancy. Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism. 2020;34(4):101430.
10. Palacios C, Kostiuk LK, Peña-Rosas JP. Vitamin D supplementation for women during pregnancy. Cochrane Pregnancy and Childbirth Group. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019;7.
11. Jouanne M, Oddoux S, Noël A, Voisin-Chiret AS. Nutrient Requirements during Pregnancy and Lactation. Nutrients. 2021;13(2):692.
12. Wanjari MB, Late SV, Sharma R, Munjewar PK. A critical evaluation of prenatal supplements: Are they meeting the mark? Journal of Family Medicine and Primary Care. 2023;12(12):3048–54.
13. Sieroszewski P, Bomba-Opon D, Cnota W, Drosdzol-Cop A, Gogacz M, Grzesiak M, i in. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów I Położników dotyczące diagnostyki i leczenia niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza. Ginekol Pol. 2023;VM/OJS/J/93104.
14. Makowska-Donajska M, Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2017; 2(4): 166–172.